Lúa mì là mặt hàng được giao dịch phổ biến thứ năm sau dầu, cà phê, khí đốt và vàng. Chiếm khoảng 21% lượng lương thực của thế giới và tổng thương mại thế giới về lúa mì lớn hơn tất cả các loại cây trồng khác cộng lại.Lúa mì là thành phần chính của bánh mì, bột mì và mì ống, và cũng được sử dụng để sản xuất rượu whisky và bia.
Nguồn: St Louis Fed (recent months, market data)
Giá lúa mì được xác định bởi các yếu tố cung và cầu, cụ thể là giá dầu, dân số toàn cầu, tăng thu nhập, giá các sản phẩm thay thế và các yếu tố khí hậu ảnh hưởng đến nguồn cung.
Trong những tháng gần đây, chiến sự ở Ukraine (nơi sản xuất khoảng 10% nguồn cung toàn cầu) đã đẩy giá lúa mì lên cao và giá có thể tiếp tục tăng do ảnh hưởng tiêu cực đến nguồn cung xung quanh cuộc xung đột.
CÁC YẾU TỐ CHÍNH ẢNH HƯỞNG ĐẾN GIÁ LÚA MÌ
YẾU TỐ PHÍA CUNG
- Giá dầu
Có một mối liên hệ chặt chẽ giữa giá dầu và giá lúa mì vì hai lý do. Thứ nhất, dầu là một chi phí đầu vào quan trọng. Giá dầu cao hơn sẽ làm tăng chi phí của nông dân sử dụng máy móc như máy kéo. Khi giá dầu tăng cao hơn sẽ làm gia tăng chi phí sản xuất phân bón vì cần một lượng năng lượng đáng kể để sản xuất phân bón. Nó cũng sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí vận chuyển lúa mì trên toàn thế giới. Giá lúa mì thấp nhất vào năm 1998 cũng là giá dầu thấp nhất. Giá dầu đạt đỉnh trong năm 2008 và năm 2011 cũng có mối liên hệ với mức tăng cao hơn của giá lúa mì.
Mối liên hệ thứ 2 liên quan đến nhu cầu về nhiên liệu sinh học. Khi giá dầu tăng, nhu cầu đối với các loại cây trồng sử dụng nhiên liệu sinh học như ngô, hạt cải và đậu tương ngày càng tăng. Thúc đẩy chuyển đổi sang câu trồng làm nhiên liệu sinh học, làm hạn chế nguồn cung thực phẩm và đẩy giá tăng cao.
- Chất lượng đất
Trong thời kỳ sau chiến tranh, nguồn cung lúa mì tăng trưởng đáng kể. Trong đó có một phần do có nhiều đất trồng lúa mì hơn nhưng chủ yếu là do năng suất của người nông dân được cải thiện. Việc sử dụng phân bón và thuốc trừ sâu có thể làm tăng năng suất.
Ngoài ra, việc tăng cường tập trung hóa các trang trại đã dẫn đến việc sản xuất lúa mì với quy mô lớn. Yếu tố quan trọng nữa là năng suất được gia tăng. Các yếu tố về khả năng đổi mới (cây trồng biến đổi gen) có thể làm gia tăng nguồn cung. Tuy nhiên các yếu tố về khí hậy và mất khả năng sinh sản của đất có thể gây ra các vấn đề khác về nguồn cung trong tương lai.
- Yếu tố khí hậu
Biểu đồ cho thấy nguồn cung giảm, nhu cầu tăng nhỏ, khiến giá lúa mì tăng
Lúa mì là loại cây trồng chịu sự phụ thuộc vào điều kiện thời tiết. Cây lúa mì có thể phát triển ở nhiều địa điểm khác nhau, nhưng vẫn đối diện với thời tiết cực đoan. Ví dụ như nhiệt độ vượt mức, lạnh, thiếu mưa…sẽ gây ra sự sụt giảm nguồn cung. Ví dụ, vào năm 1996, giá lúa mì tăng vọt là do thời tiết xấu, chủ yếu ở vùng Trung Tây nước Mỹ. Khi đó, họ đã có một mùa đông khá tồi tệ và hạn hán, cây trồng bị thiệt hại dẫn đến giảm sản lượng và tăng giá. Thêm vào đó, giá lúa mì còn tăng mạnh mẽ hơn do sản lượng ngô giảm và nhu cầu nước ngoài mạnh.
- Yếu tố địa – chính trị
Chiến sự Nga – Ukraine vào năm 2022 sẽ có tác động lớn đến nguồn cung lúa mì vì Ukraine, Nga và các quốc gia Liên Xô cũ kháclà những nhà sản xuất lớn hàng đầu trên thế giới. Năm 2019, có đến 8,9% xuất khẩu lúa mì của thế giới được trồng ở Ukraine, 14% ở Nga, tức là có đến gần một phần tư xuất khẩu thế giới đến từ hai quốc gia này Cuộc xung đột ở Ukraine đã làm gián đoạn nguồn cung và các biện pháp trừng phạt đối với Nga cũng ảnh hưởng đến nguồn cung mà họ đưa ra thị trường thế giới.
- Tâm lý người nông dân
Nông dân có sự lựa chọn cây trồng để trồng. Nếu nông dân mong đợi giá lúa mì cao, điều này sẽ khuyến khích trồng nhiều hơn và nguồn cung gia tăng vào năm tới. Nếu nông dân kỳ vọng giá thấp, họ sẽ cắt giảm sản xuất và nguồn cung trong năm tiếp theo sẽ giảm. Do đó, người nông dân có thể phản ứng với tín hiệu của thị trường, nhưng sẽ có độ trễ do trồng trọt có mùa. Điều này giải thích tại sao nguồn cung có thể tương đối không co giãn trong thời gian rất ngắn, mặc dù lúa mì có thể được dùng lưu kho để hoạt động như bộ đệm.
- Can thiệp của chính phủ
Bởi vì lúa mì là một mặt hàng nhạy cảm, đặc biệt là ở các nền kinh tế đang phát triển nơi nó ảnh hưởng lớn đến mức sống, chính phủ có thể can thiệp để ảnh hưởng đến giá cả. Chính phủ có thể trợ giá lúa mì để cho phép thực phẩm duy trì giá cả phải chăng. Tuy nhiên, việc giảm giá một cách giả tạo sẽ khiến nhu cầu tăng thêm và gây thêm áp lực lên giá cả toàn cầu. Ngoài ra, chính phủ có thể áp đặt thuế quan đối với việc nhập khẩu lúa mì thành phẩm như mì ống. Điều này sẽ làm cho lúa mì trở nên đắt đỏ hơn ở các nước có mức thuế cao hơn.
YẾU TỐ PHÍA CẦU
- Sự gia tăng dân số
Dân số thế giới ngày càng tăng sẽ dẫn đến nhu cầu cao hơn về lúa mì. Có một mối liên hệ mạnh mẽ giữa sự gia tăng dân số và nhu cầu tăng lên đối với lúa mì với nhu cầu trung bình đối với lúa mì tăng 1,6% hàng năm trong giai đoạn 1980-2010.
- Mức phát triển ở các nền kinh tế
Tăng trưởng kinh tế cao hơn, đặc biệt là ở các nước đang phát triển là một yếu tố quan trọng thúc đẩy nhu cầu về lúa mì. Các nhà nhập khẩu lúa mì lớn nhất là ở châu Phi và Đông Nam Á.
Nguồn: USDA, Foreign Agricultural Service, June 2015, via Doi.org
Nguồn: FAO, 2015
Sự gia tăng nhập khẩu lúa mì trên thế giới cho thấy nhu cầu toàn cầu ngày càng tăng. Sự gia tăng thu nhập cũng có thể dẫn đến sản lượng thịt và sữa cao hơn (những thực phẩm này có xu hướng co giãn với thu nhập). Điều này có thể gián tiếp làm tăng giá lúa mì vì nó được trồng để sử dụng trong thức ăn gia súc thay vì bán cho con người tiêu thụ.
- Sản phẩm thay thế
Lúa mì có một số chất thay thế khá gần gũi. Là một nguồn carbohydrate thay thế, người tiêu dùng có thể mua gạo, ngô, đậu nành và lúa mạch đen. Nếu những cây trồng này tăng giá, thì nhu cầu về lúa mì cũng sẽ tăng, khiến giá cao hơn. Nếu giá lương thực chung giảm, điều này sẽ làm giảm áp lực lên nhu cầu lúa mì nên giá cũng sẽ giảm.
- Giá trị của Đô la Mỹ
Giá lúa mì bị chi phối bởi đồng đô la Mỹ. Do đó, nếu đồng đô la Mỹ tăng giá sẽ khiến giá lúa mì từ những nhà nhập khẩu trên thế giới mua với giá đắt đỏ hơn.
- Dự đoán xu thế
Giá lúa mì có thể bị ảnh hưởng bởi sự đầu cơ của nhà đầu tư. Nếu các nhà đầu tư cảm thấy giá lúa mì có khả năng tăng, họ có thể mua lúa mì ngay bây giờ và tích trữ nó – với dự đoán giá sẽ tăng. Sự tăng giá lớn của lúa mì giai đoạn 2010-12, một phần được cho là do đầu cơ của nhà đầu tư.
Nguồn: Economics
